Osmanlı Karikatüründe Balkan Sorunu (1908-1914)

1908 yılında gerçekleşen “Genç Türk” devriminden sonra mizah dergileri halk arasında büyük ilgi gördü. Dergilerdeki karikatürler ve mizah yazıları, dönemin siyasî olaylarını nükteli bir biçimde yorumlayarak okurlara sundular. Dönemin karikatürlerine baktığımızda sosyal ve politik yaşamının bir görüntüsüyle karşılaşırız. Ama bundan neredeyse 100 yıl önce yaşanmış olan politik olaylar arasındaki bağlantıları yeterince bilmediğimizden bu karikatürlerin neleri ima ettiğini tam olarak anlayamayız. Osmanlı Karikatüründe Balkan Sorunu bu engeli aşmak için 1908-1914 tarihleri arasındaki olayların arka planı hakkında bilgi veriyor, dönemin yazarları, karikatüristleri ve yayımcılarını tanıtarak temsil ettikleri siyasî ideolojilerin canlı bir tablosunu çiziyor. Osmanlı Karikatüründe Balkan Sorunu, Jön Türklerin başlattıkları devrim hareketi ile Birinci Dünya Savaşı’nın çıkışı arasında yaşanan çeşitli sorunların üç ayrı mizah dergisi, Karagöz, Kalem ve Cem tarafından nasıl yansıtıldığını, bu dergilerde yayınlanan 75 karikatürü inceleyerek gözler önüne sermeye çalışıyor. Sık sık öne sürülen bir sava göre, Balkan Savaşı yenilgisi Türk toplumunda pek çok kişinin, Osmanlılık ideolojisine –yani devletin yönetimi altındaki çeşitli etnik grupların eşit haklara sahip olarak bir arada yaşamaları ilkesine– sırt çevirerek, azınlıkların boyun eğmek zorunda oldukları ulusal bir Türk devletine dönüşmeyi amaçlamasına zemin hazırladı. Gerçekten de Balkan Savaşları sırasında bu dergilerde gelişen görüşler, daha önce egemen olan, çeşitli halk topluluklarının eşit haklara sahip olarak, birlikte ve yan yana yaşadıkları bir devlet sistemi fikrini giderek zayıflatmaya başladı. Kısacası, Balkan Savaşlarının sürdüğü zaman dilimi içerisinde Osmanlı ulusu kavramının yerini giderek Türk milliyetçiliği fikri aldı. Tobias Heinzelmann Freiburg ve Heidelberg’de İslâm tarihi ve kültürü ve sanat tarihi dallarında öğrenim gördü. 1999’dan beri Zürih Üniversitesinde Türk Dil ve Edebiyatı asistanıdır. 2003’te Tanzimat “Döneminde Askeri Reformlar” konulu doktora tezi 2003’te Heidelberg Üniversitesinde kabul edildi. Çalışmalarını 19. ve 20. yüzyılda Osmanlı Devletinin toplum ve kültür tarihi, özellikle de Tanzimat devrindeki reformlar ve basın tarihi üzerinde sürdürüyor.