Kültür Kuramı; Bütün Yapıtlarına Doğru

Nermi Uygur'dan "Bütün Yapıtlarına Doğru" bir kilometre taşı daha: "Kültür Kuramı". İlk kez 1985'te yayımlanan "Kültür Kuramı"nda on yazı yer alıyor. Kültür alanlarının dil, eğitim, ahlak, tarih felsefesi... gibi en önemlilerine ilişkin bu yazılardan, "Dil, Kültür ve Eğitim", "Türk Dilinin Felsefesi", "Marcel'de Ben-Sen Bağı" ve "Ahlakın Bilimce Temellendirilmesi Sorunu", yıllar önce yurtdışında yayımlanmıştı. Hala koruduğu önemi, geliştirdiği yanıt denemeleri kadar, sorduğu soruların da özgünlüğünde yatan bu kitabı, "Dil Gelişiminin Gerekli Kıldığı Dokunuşlar". Çok ufak bir-iki sözcük ve yazım "Yenileme"si dışında, "Eldeğmeden" sunuyoruz. Tadımlık Kültür nedir? İşlediğimiz soru-bütünü, şimdi de, ikinci olarak, bu soruyu sormamızı, bu soruyu derinleştirmemizi zorunlu kılıyor. Kuşbakışı bir yaklaşımla, "kültür": insanın ortaya koyduğu, içinde insanın varolduğu tüm gerçeklik demektir. Öyleyse "kültür" deyimiyle insan dünyasını taşıyan, yani insan varlığını gördüğümüz herşey anlaşılabilir. Kültür, doğanın insanlaştırılma biçimi, bu insanlaştırmaya özgü süreç ve verimdir. Kültür, insanın kendini kendi evinde duymasını sağlayacak bir dünya ortaya koymasıdır. Buna göre kültür, böylesi bir dünyanın anlam-varlığına ilişkin tüm düşünülebilirlikleri içerir: insan varoluşunun nasıl ve ne olduğudur kültür. İnsanın nasıl düşündüğü, duyduğu, yaptığı, istediği; insanın kendisine nasıl baktığı, özünü nasıl gördüğü; değerlerini, ülkülerini, isteklerini nasıl düzenlediği, -- bütün bunlar hep kültürün ögeleridir. İnsanın ne tür bir yaşama-biçemi, ne tür bir varolma programı, ne tür bir eylem-kalıbı benimsediği kültürdür hep. Teknik, ekonomi, hukuk, estetik, bilim, devlet, yöntem -- insanın meydana getirdiği herşey kültüre girer. Örgütler, dernekler, kurumlar, okullar, tüm kendilerine ilişkin şeylerle birlikte kültürden sayılırlar. İnsanlar arasındaki her çeşit karşılıklı etki-leşmelere, her türlü yapıp yaratma alışkanlıklarına, bütün "manevi" ve "maddesel" yapıt ve ürünlere kültür denir. İlk bakışta oldukça uzun görünen ama son derece eksik olan bu sayım, gene de kültür üzerinde bize üç-aşağı beş-yukarı doğru bir tasarım vermeye yeterli gibime geliyor, tıpkı sonsuz sayılar dizisini açık kılmak için nasıl birkaç sayıyı saymak yeterliyse, öyle. Kuşkusuz, denediğimiz sayım, kültürün kökeni, değeri, amacı ve mutluluk olanakları üzerinde birşey söylemekten kesinlikle uzak. Ne var ki, böyle bir kesinlik ardında koştuğumuz yok bizim burda. Gene de kültürün özyapısına ilişkin birkaç ananiteliği belirleyecek durumdayız artık.